Tôi được đọc cuốn "HIỀN-NHÂN" nầy trong một buổi chiều mưa gió.
Gió mưa rầu-rĩ nhắc tôi nhớ lại thời xưa. Bao cảnh tượng xa xăm dồn dập thi nhau kéo về, gây cho trí óc một cảm giác mênh mang, bao-la không bờ bến.
Vâng, thời xưa, thời của chánh-pháp, huy-hoàng còn bao giờ trở lại với nhân-gian chất chứa đau thương. Có trở lại chăng cũng chỉ là những viễn ảnh mờ xa hiện lại ở trí óc mỗi người trong hiện cảnh.
Máu chảy nhiều quá, hơi nồng nực bốc lên; sát khí như mây mù phủ kín núi đồi một chiều mùa hạ. Nồng nực quá, bực bội, ghê rợn quá, bạn cùng tôi đều trông mong một làn gió dịu thổi về từ quá khứ xa xăm.
Ngược dòng ký-vãng, bạn thấy rõ ràng sự đau khổ hiện đại còn ghê rợn gấp mấy mươi lần nỗi đau khổ mà người xưa đã gặp trên bốn cửa thành Ca-Tỳ-La-Vệ.
Đau thương không còn như hồi xưa nữa. Đây là một nỗi đau thương hình như là vô phương cứu chửa. Lạy Ngài, con đường lầm lạc dẫn chúng con đi xa mất rồi. Giáo lý cao sâu, ngày nay đã phai mờ, hơn nữa đã bị phủ lên một lớp áo màu tín ngưỡng.
Xa xa còn vọng tiếng của một toàn quân nào reo hò chiến thắng. Đâu đây còn phảng phất tiếng cười khoái trá của nhà khoa học. Và kia, cặp mắt đam chiêu của nhà triết-lý, gần hơn nữa, một nét nhăn tin tưởng nơi trán, một tín đồ thuần thành. Những âm thanh và hình ảnh ấy sao không đem lại cho ta một tia nắng tin tưởng ?
Và nào là chân lý là tình thương là lý-trí đang còn là bao nhiêu danh từ kêu và rỗng.
Trong khi còn mơ màng nhìn vũ-trụ hãy quay lại đạo-đức đông phương đi, bạn sẽ thấy một vẽ gì quen thuộc. Tôi muốn trở về với một quá khứ êm dịu hơn.